قرآن آریامهری

از آنجا که شهریار ملت نواز عدالت گستر شاهنشاه آریامهر خلدالله ملکه و سلطانه خود و خاندان جلیل سلطنت همگی از مومنین فداکار دین اسلام و پیرو مذهب جعفری هستند. همان قسم که بتأمین آسایش و زندگانی مادی مردم اهتمام دارند امور دینی و مذهبی و روحانی آنها را نیز مورد توجه خاص قرار داده و مقرر فرمودند که برای آماده کردن و چاپ قرآنی که در صحت یک نقطه و یا اعراب آن تردیدی نباشد با رجوع به مطمئن ترین مراجع موجوده در جهان اسلام و دقت کامل در هریک حرف و کلمه و اعراب و نقطه آن اقدام بعمل آید.

نظر باینکه در روزگار پیشین بیشتر قاریان مفسران از کشور عزیز ما برخاسته­اند البته می­باید قرآنی که حسب­الامر شاهنشاه آریامهر با چنان نیتی بزرگ و مقدس به چاپ میرسد از تمام جهات نسبت بسایر قرآنها ممتاز باشد. صنعت و هنر خط گرچه امروز هم در ایران استادانی نامی و مشهور دارد و بی شک خطاطان ممتاز کشور ما بر خطاطان دیگری که با حروف الفباء کلمات را می­نویسند ترجیح دارند ولی مع الوصف در قرنهای پیشین در هنر خط استادانی در این کشور میزیسته­اند که مانند آنها را تاکنون چشم روزگار ندیده است از اینرو توجه به نسخه­هائی از قرآن کریم معطوف شد که استادان نامی پیشین نوشته­اند و چون احمد نیریزی یگانه کسی است که هنر خط نسخ را باعلی درجه کمال رسانیده نه پیش از او و نه بعد از او هیچکس نتوانست در خط نسخ اثری از خود بگذارد که با آثار او برابری کند.

قرآن های خط نیریزی مکرر دیده شده است. ولی خطاطان نامی در هنر خط ادوار مختلفی را می­ پیمایند. در آغاز کار و جوانی خط­شان هنوز بسرحد کمال نرسیده و پخته نشده است، در دوران کهولت و پیری هم دستشان میلرزد و باز قادر نیستند کمال هنر خود را چنانکه باید بنمایانند.

بعد از جستجو و تفحص بسیار در نسخ خطی نفیس قرآن، در کتابخانه ­های عمومی و خصوصی مختلف بالاخره نسخه مطلوب در کتابخانه اختصاصی سلطنتی از بهترین خط احمد نیریزی یافت شد که او هنر خود را در آن باعلی درجه مهارت و قدرت اعجاز آمیز جلوه ­گر ساخته است، نیریزی در این نسخه همیشه، همه جا، هرحرف و هر کلمه ­ای را که حروف آن بهم پیوسته نوشته می شود با یک حرکت قلم نوشته است. او هیچ کجا در نوشتن حرف یا کلمه­ ای، قلم برنداشته که دوباره بر کاغذ گذارد و نوشتن آن کلمه یا حرف را بار دوم تمام کند.

کار نیریزی در این نسخه بدرجه­ ای اعجاب آور و شگفت انگیز است که دست هر هنرمندی از آوردن مثل آن عاجز است و هنر او در نوشتن این نسخه بکرامت بیش از هنر شباهت دارد. اهل فن و خبرگان خط شناس واقفند که استاد اعظم خط نسخ یعنی نیریزی کمال این خط را بجائی رسانده است که هر هنرمند خطاط چاره ندارد جز اینکه در برابر بزرگی هنر وی سر تعظیم فرود آورد. نوشتن این نسخه نفیس در اواخر عصر صفوی در زمان شاه سلطان حسین در سال (1117) به پایان رسیده و کمال خط نسخ را پایان داده است.

نیریزی روزگار خود را گاه صرف نوشتن دعا می کرده و غالبا سرگرم نوشتن قرآن کریم بوده است، از اینرو استاد بزرگ بویژه در نوشتن قرآن تخصص خاصی داشته است. لهذا قرآن های او بخصوص (نسخه مورد بحث) از سایر قرآن های خطی درست­ تر، منظم­ تر و بهتر است. علی الخصوص که این نسخه از نظر تذهیب و حاشیه سازی و طلاکاری و دندانه­ های تزئینی میان سطور و گلسازی های پایان آیه ­ها نیز در نهایت نفاست و زیبایی است. ولی قرآن خطی بی غلط نیست و ناسخ هرچند استاد باشد و سعی کرده باشد که آنرا درست بنویسد، باز هم اشتباه و غلط خواهد داشت. بنا بر این مقرر فرمودند نسخه مذکور دقیقا تصحیح و چاپ شود، سپس تصحیح این نسخه نفیس از روی دو دسته ماخذ صورت گرفت:

اول

قرآن هائی که ذیلا نام برده می شود ماخذ مقابله و تصحیح قرار گرفته است و پس از اصلاح و رسم و ضبط و نشانی هریک بمنزله یک روایت به شمار آمده است:

1. نسخه معروف بامام (659-644 م)
2. قرآنی که در (1355 قمری) (79 سال قبل) در استانبول (در حاشیه تفسیر بیضاوی است) چاپ  شده و نه نفر از اهل علم و مصححین آن زمان متصدی تصحیح آن بوده ­اند در این چاپ رموز و علائم قرائت بیش از چاپ های دیگر بکار رفته و برخی آیات غیر کوفی را هم علامت آیه گذارده ولی بشمار نیاورده ­اند، و اخیرا هم چاپ عکسی آن تجدید شده است.
3. مصحف المکه المکرمه و مصحف القدس الشریف
4. قرآن چاپ دوم سلطان عبدالحمید که معروف است به چاپ لیره­ای. زیرا که گویند سلطان عبدالحمید اعلان کرده بود که هرکس در آن غلطی پیدا کند چندین لیره جایزه خواهد داد. قرآن های چاپ ایران عموما از روی همین چاپ نوشته و چاپ می شود و غالبا در پشت قرآن می­ نویسند از روی چاپ سلطانی و اخیرا هم همین چاپ را در اروپا با چاپ عکسی تجدید طبع کرده اند و این چاپ هیجده غلط دارد که در حاشیه آن یادداشت شده است.
5. چاپ دوم دولت مصر بسال (1371) که چاپ اول آن در زمان (ملک فواد) و بنام او منتشر شده و هر دو چاپ را شیخ القرا مصر و شیخ جامع ازهر و دوازده نفر از علماء نامی متخصص تجوید و اختلاف قرائت و رسم و ضبط و تفسیر در جلسات بسیار با هم نشسته و مشورت کرده و مطابق مصاحف عثمانی برحسب روایت دانی و جزری و غیرهما رسم الخط آنرا نوشته ­اند.
6. قرآن چاپ دوم دارالکتب مصر که در سال (1381) قمری منتشر شده و عینا مطابق قرآن پیشین و از آن زیباتر است.
7. قرآن چاپ ملک فیصل دوم که با سعی و کوشش و تصحیح شش نفر از علما و مفسرین و قراً نامی عراق در (1375 قمری) بچاپ رسیده، این جماعت قرآنی را که بخط حافظ محمد امین رشدی در سال (1226) نوشته شده و در (1278) بمرقد شیخ جنید اهدا شده بود عکسی چاپ کردند. تصحیح این چاپ، چاپ اول حافظ عثمان در آستانه و چاپ اول (ملک فواد) در مصر (1342) و وقوف سجاوندی و ظاهرا چاپ سلطانی بوده است و این چاپ نسبتا کم غلط است ولی در وقوف و رسم و ضبط و غیره هم اشتباهاتی دارد که در حاشیه آن یادداشت شده است.
8. قرآن چاپ حافظ عثمان که یکبار در آستانه در ترکیه چاپ شده و بار دیگر بسال 1382 در دمشق که در برخی ممالک عربی و ترکیه و در بعضی ولایات ایران بصحت مشهور است و در چاپ ملک فیصل هم آنرا معتبر دانسته و تاحدی پیروی کرده­اند.
9. این قرآن، و قرآن چاپ 1355 قمری که در حاشیه تفسیر بیضاوی دارد غلط و اشتباه آنها از چهارتای دیگر بیشتر است ولی رسم الخط این دو بقرآن ما نزدیکتر است.

دوم

کتابهائی که پیوسته برای تصحیح و اصلاح نسخه بآنها مراجعه شده مانند کتاب التیسیر فی القراءات السبع و کتاب الحکم فی نقط المصاحف و …

در تصحیح قرآن نیریزی اگر  رمزی از رموز قرائت کسر بوده فقط در صورتی افزوده شده که لااقل در سجاوندی و ارشادالقاری هر دو موجود بوده و در برخی نسخه­های معروف گذارده بوده­اند و از تفاسیر هم تایید شده است و اگر زائدی دیده شده فقط در صورتی برداشته شده که نه در سجاوندی بوده و نه در ارشاد القاری و منابع معتبر دیگر هم طبق تفسیر مجمع البیان و دو روایت وقوف سجاوندی و صفاقسی و غیر هما بررسی شده است آنچه زائد و غلط بوده برداشته و یا تصحیح شده و آنچه صحیح بوده ابقاء گردیده است.

فرمان شاهنشاه آریامهر در مورد چاپ قرآن نیریزی با این کیفیات مبین آن است که شاهنشاه آریامهر خواسته­اند نفیس­ترین نسخه قرآن مجید را در دسترس عموم مسلمانان بگذارند و از این راه بزرگترین خدمت و یاری را بعالم اسلام و مسلمین جهان فرموده­اند.»