کتاب نفیس امروزه، یک اصطلاح رایج و پرکاربرد است ولی تعریف دقیق و شفافی ندارد. در نگاه برخی کتاب نفیس یعنی کتاب خوب و بس و در نتیجه به قصد تمجید از هر نوع کتابی از اصطلاح کتاب نفیس استفاده میکنند مانند «کتاب نفیس ویندوز مقدماتی» برخی دیگر به کتابی که مضمون متعالی دارد کتاب نفیس میگویند مانند « کتاب نفیس مناجات شعبانیه» و در نگاه گروه سوم کتابی نفیس است که قالب و فیزیک زیبا و نفیس داشته باشد مانند « کتاب نفیس شاهنامه بایسنغری» کاربرد این اصطلاح در هر سه مضمون حکایت از این دارد که پیرامون آن اجماع نظر و وفاقی وجود ندارد.
فارق از سابقه پریشان پیش گفته، امروزه در نزد اصحاب هنر و نشر کتاب، منظور از کتاب نفیس کتابی است که نفاست ساختار و تولید داشته باشد و براساس این تعریف شماری از کتابها را به عنوان کتاب نفیس میشناسند و به گروهی از ناشران «ناشر کتاب نفیس» میگویند.
گرچه تعداد عناوین کتاب نفیس نسبت به کل عناوین موجود در چرخه نشر کشور رقم قابل توجهی نیست ولی در نتیجه قیمت قابل توجه هر نسخه از این کتابها، سهم کتاب نفیس در اقتصاد نشر سهم قابل توجهی است.
کتاب نفیس ویترین صنعت نشر کشور است و هم در فروشگاهها و هم در غالب نمایشگاه کتاب به ویژه نمایشگاههای کتاب خارجی ویترین اصلی به نمایش کتاب نفیس اختصاص مییابد.
کتاب نفیس اولین و اصلی ترین گزینه انتخابی به عنوان هدیه فرهنگی است و نه تنها شهروندان معمولی بلکه حتی مدیران دولتی و خصوصی کتاب نفیس را برای هدیه دادن انتخاب میکنند
از آنجا که کتاب نفیس کمتر وابسته به محتوای متنی و بیشتر متکی بر محتوای هنری مانند خوشنویسی، نگارگری، عکس و تذهیب است و از آنجا که متن غالب کتابهای نفیس علاوه بر زبان فارسی به سایر زیانهای رایج بین الملل نیز ترجمه میشود بیش از سایر کتابها به نظر و کار مخاطب خارجی میآید و در نتیجه مهمترین ظرفیت صادرات کتاب را شامل میشود.
گروهی از کتابهای نفیس به پشتوانه نسخ فاخر هنری قدیم به چاپ میرسد که این گروه معرف هنر اصیل سنتی این سرزمین و آینه میراث مکتوب هنری ماست و گروهی از کتابهای نفیس با استفاده از آثار هنرمندان معاصر خوشنویس، نگارگر، عکاس و مذهب آماده میشود که این گروه نیز معرف هنر معاصر کشور و زمینه ساز تشویق هنرمندان معاصر به تولید آثار برجسته میباشد.
پیوسته به خود بالیدهایم از اینکه وقتی در غرب هنرمندان شاخص ذوق و خلاقیت هنری خود را صرف آفرینش نقاشیها و مجسمههای برهنه میکردند، هنرمندان کشور من هنر خود را در قالب ارائه و معرفی متون مقدس مذهبی چون قرآن کریم یا محتوای متعالی اشعار عرفانی و حکمتی چون حافظ و سعدی به اعتلا رساندهاند
کتاب نفیس کتابی است که به لحاظ محتوا متعالی و به لحاظ قالب با کیفیت ، زیبا و ماندگار باشد. کتاب نفیس با مخاطب ارتباط معنوی و روحی و در وی ایجاد جذبه و نیاز به خوانده شدن ایجاد میکند و باعث میشود که با خواندن آن نفس خواننده متکامل و نیاز فطری او به زیبایی و معنا گرایی تامین و زمینه ترویج و ماندگاری فرهنگ فراهم آید.به اختصار برخی از معیارهای نفاست کتاب، استخراج شده از جشنواره اول به شرح ذیل به اطلاع میرسد:
1. ظرفیت محتوا برای نفاست
2. محتوا کافی و دارای ارزش علمی و دقت علمی باشد
3. تقبل هزینه های بیشتر تولید محتوا
4. رعایت مالکیت معنوی آثار هنری
5. توجه به فرهنگ اسلامی و ایرانی
6. انتخاب سوژه نو
7. کاربرد متناسب جلوه های ویژه محتوایی چون خوشنویسی ، نگارگری و تذهیب
8. نوآوری در شیوه ها
9. بهره گیری از تکنولوژی و تکنولوژیست ایرانی
10. استفاده از مواد مرغوب و ماندگار در کاغذ، چاپ و صحافی
11. سلامت و کیفیت چاپ
12. کاربرد جلوه های ویژه چاپی
13. کیفیت کتاب سازی و کتاب آرایی
14. صحافی سالم، پاکیزه و بادوام
15. صحافی هنری
16. پرهیز از بازارمحوری
17. قیمت گذاری منطقی و منصفانه
18. ماندگاری و دوام
19. بسته بندی مناسب
20. تناسب با نیاز مخاطب
مرور تاریخ هنر ایران بیانگر این مطلب است که همواره حکومتها و مردم در دورههای مختلف به انواع هنرها اهمیت دادند و هنرمندان از منزلت و مرتبه خوبی برخوردار بودهاند. گاهی برای هنر و هنرمند محدودیتی ایجاد شده ولی باز هنر در مسیر صحیح خود قرار گرفته است. از این جمله نسخ خطی به عنوان میراث فرهنگی و تمدنی بشریت که حاصل تلاش قدما و بزرگان است و تابلوها، نقاشی دیوارنگاریها که همه و همه سرشار از روح بلند مرتبه ایرانی
این روند در دورههای بعد به چاپ کتاب نفیس به شکل و شمایل دیگر ارتقا پیدا کرد. به این ترتیب که تعداد بیشتری از این آثار به همت تکنولوژی صنعت چاپ در دسترس همگان قرار بگیرد. این کتابها حاوی آثار برگزیده و محوری است که میتواند مبنای شناخت هنر ایرانی باشد. اوج جمال و زیبایی را میتوان در این آثار دید چرا که همگی از درون هنرمند و روح او نشأت گرفته است.
کتاب نفیس میتواند نماینده و معرف هنر ایرانی به مخاطبان در سراسر دنیا باشد.