هنگام خرید قرآن سفره عقد یکی از مهمترین سوالاتی که مطرح می شود این است که کدام ترجمه قرآن بهتر است؟ در این مقاله میکوشیم در حد امکان به پاسخ این سوال نزدیک شویم. اما در آغاز و به عنوان مقدمه به چند مطلب کلیدی پیرامون ترجمه قرآن اشاره می کنیم.
زبان فارسی اولین و قدیمیترین زبانی است که قرآن به آن ترجمه شد. ترجمه قرآن کریم به زبان فارسی، کهنترین و از متقنترین ترجمههای قرآن کریم است، هرچند از لحاظ کثرت، ترجمههای اردو و انگلیسی گوی سبقت را در این میدان ربودهاند. نخستین ترجمه فارسی قرآن را ترجمه آیاتی از قرآن در نامه پیامبر اسلام به خسرو پرویز و قدیمیترین مترجم را سلمان فارسی میدانند. او برای نخستین بار سوره حمد را به فارسی ترجمه و آیه بسم الله الرحمن الرحیم را به "به نام یزدان بخشاینده" ترجمه کرده است.
ترجمه تفسیر طبری که حوالی سال 350 قمری انجام شده، اولین ترجمه کامل قرآن به زبان فارسی است و از این تاریخ به بعد ترجمه قرآن به زبان فارسی ادامه داشته است.
استاد آذرتاش آذرنوش نویسنده کتاب "ترجمه شناسی قرآن کریم؛ رویکرد نظری و کاربردی مطالعه، از سطح واژگان تا ساخت جمله" در آیین رونمایی این کتاب گفته اند که در حدود 850 ترجمه قرآن به زبان فارسی تا پیش از انقلاب را برای خوانندگان فهرست کرده است؛ بعد از انقلاب نیز بیش از 300 ترجمه جدید از قرآن به زبان فارسی انجام شده است.
از بین ۱۷۵ ترجمه موجود قرآن به فارسی، تنها ۱۰۰ ترجمه کامل بوده و از بین این ۱۰۰ ترجمه نیز ۵۰ ترجمه مربوط به ۷۰ سال اخیر است. در میان ترجمههای مختلف قرآن هر کدام یک وجه تمایز دارد مثلا ترجمه تفسیر طبری بهعنوان نخستین ترجمه از قرآن که بهصورت کامل باقی ماندهاست، تفسیر سورآبادی بهعنوان فصیحترین و استوارترین ترجمه کهن قرآن، ترجمه ابوالفتوح رازی بهعنوان نخستین ترجمه شیعی قرآن و ترجمه کشفالاسرار و عده الابرار بهعنوان مهمترین ترجمه عرفانی قرآن به فارسی شناخته میشوند.
ترجمه هاى موجود قرآن کریم را میتوان بر دو مبنا دسته بندی کرد، یکی به لحاظ تاریخی و شامل ترجمه های کهن و ترجمه های معاصر و دیگری به لحاظ محتوایی که به سه دسته تقسيم می شوند، ترجمهی تحتاللفظی، ترجمهی آزاد و ترجمهی تفسیری یا معنایی! در ادامه به فهرست چند گونه مختلف قرآن اشاره خواهد شد:
الف) ترجمه های کهن
فهرست ترجمههای شناخته شده فارسی کهن قرآن مشتمل بر ترجمه فارسی افغانی، جمشیدی، خراسانی، تیموری، فارسی تهران، فارسی تاجیک و فارسی میانه با ذکر مترجم و تاریخ ترجمه به شرح ذیل است:
- ترجمه تفسیری طبری : علمای ماوراءالنهر : قرن چهارم هجری
- ترجمه تفسیری پاک : ناشناس: قرن چهارم هجری
- تفسیرقرآن مجید، کمبریچ : ناشناس: قرن چهارم هجری
- ترجمه آهنگین از دو جزء قرآن مجید: ناشناس: قرن چهارم هجری
- ترجمه آستان قدس رضوی : ناشناس: قرن چهارم هجری
- ترجمه تفسیری سورآبادی : ناشناس: قرن پنجم هجری
- ترجمه تفسیری تاج التراجم : اسفراینی : قرن پنجم هجری
- ترجمه تفسیری نسفی : ابوحفص ، نجم الدین: قرن پنجم هجری
- ترجمه تفسیری ناشناخته: ناشناس: قرن پنجم هجری
- ترجمه تفسیری شنقشی : ناشناس: قرن پنجم هجری
- قرآن کریم: ابوالفتوح رازی : قرن ششم هجری
- کشف الاسرار و عدة الابرار : میبدی : قرن ششم هجری
- ترجمه و تفسیر مواهب علیه یاحسینی : ملاحسین کاشفی : قرن نهم هجری
- ترجمة الخواص : زوارهای : قرن نهم هجری
- خلاصة المنهج : ملافتح الله کاشانی : قرن دهم هجری
- فتح الرحمان بترجمان القرآن : شاه ولی الله محدث : قرن دوازدهم هجری
- ترجمه استرآبادی : حسینی کردمحلی : قرن سیزدهم هجری
- موعودالرحمان فی ترجمان القرآن : حسین خوانساری : ۱۸۹۳م
ب) ترجمه های معاصر
اسامی تعدادی از صاحبان ترجمههای فارسی جدید قرآن بر اساس تاریخ چاپ به شرح ذیل است:
1. بصیرالملک ۱۳۱۶ ق
۲. آقامیرزا موسی ۱۳۲۹ ق
۳. مهدی الهی قمشهای ۱۳۴۲ ق
۴. شیخ محمود تهرانی پ۱۳۵۲ ق
۵. محمدکاظم معزی ۱۳۷۵ق
۶. حسین اصفهانی ۱۳۸۶ق
۷. علی نقی فیض الاسلام ۱۳۸۸ق
۸. رضا سراج ۱۳۹۲ق
۹. احمد آرام ۱۳۳۴ ش
۱۰. ابوالقاسم پاینده ۱۳۳۶ش
۱۱. عبدالحمید نوبری ۱۳۳۹ ش
۱۲. عباس مصباح زاده ۱۳۴۵ش
۱۳. حکمت آل آقا ۱۳۵۳ش
۱۴. زین العابدین رهنما ۱۳۵۴ش
۱۵. داریوش شاهین ۱۳۵۶ش
۱۶. عبدالمحمد آیتی ۱۳۶۷ش
۱۷. محمد خواجوی ۱۳۶۹ ش
۱۸. محمدباقر بهبودی ۱۳۶۹ ش
۱۹. جلال الدین فارسی ۱۳۶۹ ش
۲۰. جلال الدین مجتبوی ۱۳۷۱ ش
۲۱. مهدی فولادوند ۱۳۷۳ ش
۲۲. بهاءالدین خرمشاهی ۱۳۷۴ش
همچنین ترجمه هایی از آقایان حسین استادولی، ابوالقاسم امامی، مسعود انصاری، پورجوادی، محمدحسین روحانی، امید مجد (ترجمه منظوم)، عبدالمجید معادیخواهو و ناصر مکارم شیرازی .
ج) ترجمه تحت اللفظی
در ترجمه تحت الفظى يا كلمه به كلمه، مترجم زبان مبدأ را كلمه به كلمه به زبان مقصد برمی گرداند. در ترجمه هاى قديم قرآن، مترجمان با ایمان به رعايت امانت كامل در برگرداندن كلام اللّه به فارسى اين روش را اتخاذ كرده اند. گروهى معتقدند، اگر ما دقت و امانت را در ترجمه بخواهيم رعايت كنيم بايد واژه به واژه ترجمه كنيم. بدین وسیله حفظ امانت مى شود و دخالتى در آیات نمى شود. در اين نوع ترجمه، مترجم بهجای هر كلمه از زبان مبدأ، كلمه اى از زبان مقصد را جايگزين مى كند، از نمونه هاى اين ترجمه مىتوان ترجمه آقاى معزّى و ترجمه شیخ الهند را نام برد.
د) ترجمه آزاد
در این نوع ترجمه مترجم خود را مقيّد به برگرداندن دقيق لفظ يا معناى متنى كه ترجمه مى شود، نمى داند. بلكه بهتناسب هدفى كه دارد به كاستن يا افزودن بر محتواى متن مى پردازد، گرچه معنى را بهطور کلی منتقل مى كند. روشن است ترجمه آزاد قرآن را نمى توان ترجمه واقعى آن دانست، بلكه بايد آن را استنباط و دريافت مترجمان تلقی کرد. نمونه شاخص این گروه ترجمه روشنگر استاد کریم زمانی است.
ه) ترجمه تفسیری یا معنایی
در اين روش، مترجم معنى را از زبان مبدأ به زبان مقصد برمى گرداند، بهطوریکه مراد گوينده يا نويسنده کاملاً بيان شود و تاجایی که ممكن شود، الفاظ دو زبان نيز هماهنگى داشته باشد. گاه براى رساندن مقصود يا روانى جمله بايد عبارتى افزوده شود، كه به رعايت امانت اين افزوده ها را درون پرانتز قرار مى دهند. بهترين نوع ترجمه كلام اللّه، همین ترجمه تفسیری است كه مراد آيات را بازگو مى كند. البتّه كلمات و تعبيرات و جملهبندی بايد شيوا، گويا و حتّی الامكان زيبا و خوشخوان باشد. اين نوع ترجمه بخشى از مشكلات ترجمه های دیگر را ندارد و پيام آيه را رساتر به مخاطبين منتقل مى سازد. ولى چون در اين نوع ترجمه يك تفسير اجمالى از آيات مطرح مى شود، برداشتها و دیدگاههای مترجم در ترجمه لحاظ مى شود. ترجمه آقاى الهى قمشه اى از نوع ترجمه تفسيرى است.
شما می توایند قرآن عروس را به صورت اینترنتی از فروشگاه قرآن عروس با تخفیف ویژه خریداری نموده و در هر کجای ایران که هستید، درب منزل تحویل بگیرد.
ست قرآن و حافظ
قرآن سفید عروس جعبه دار
قرآن سفید قابدار
و) ترجمه های منظوم
معروفترین ترجمههای قرآن به شعر فارسی توسط افراد زیر فراهم شده است: میرزا حسن اصفهانی، امید مجد، محمد شائق، موسوی جزائری، رضا ابوالمعالی، سارا شمیزی، عباس احمدی، کرمخدا امینیان، رستم کوشان، عباس حداد کاشانی، سیدمحمد علیمحمدی، شهاب تشکری آرانی
ه) ویژگی ترجمه های موجود
1- روش آقای فولادوند در ترجمه، میانهای از ترجمه تحتاللفظ و ترجمه محتوایی میباشد.
2- ترجمه آقای استاد ولی دقیق و نثرش روان است.
3- ترجمه سیدعلی موسوی گرمارودی با نثر روان و همراه با توضیحات داخل پرانتز و پانوشت ویراستاران بهاءالدین خرمشاهی، حسین صدرالحفاظ و حسین استادولی است.
4- ترجمه حسین انصاریان نثرش روان و جمله به جمله، همراه با توضیحات داخل پرانتز است.
5- ترجمه علیاصغر برزی با نثر ادبی همراه با نکات نحوی هر آیه بعد از ترجمه و توضیحات تفسیری داخل کروشه است.
6- ترجمه ابوالفضل بهرامپور نثرش روان و همراه با توضیحات اندک و شرح واژههای قرآنی است.
7- ترجمه محمد صادقی تهرانی با نثر نسبتا روان و همراه با توضیحات در متن و پانوشت است.
8- ترجمه سیدمحمدکاظم ارفع با نثر روان و بر اساس ساختار دستور زبان فارسی و فاقد هرگونه توضیح و تفسیراست.
9- ترجمه علی اصغر حلبی تحت اللفظی با نثری دستوری و توضیحاتی محدود و مناسب داخل قلاب است.
10- ترجمه علیاکبر طاهری قزوینی با نثر ادبی نسبتاً دقیق و مطابق، همراه با توضیحات و تفسیر فشرده میان کروشه است.
11- ترجمه علی مشکینی با نثر روان و دقیق، مطابق با قواعد دستور زبان فارسی همراه با توضیحات فراوان تفسیری داخل پرانتز است.
12- ترجمه طاهره صفارزاده با ترجمه فارسی و انگلیسی دارای نثری روان با رعایت اصول دستور زبان فارسی، متمایل به ترجمه آزاد، همراه با توضیحات تفسیری داخل قلاب و پانوشت است.
13- ترجمه مسعود انصاری (اهلسنت) روان، خوشخوان و مطابق با متن است.
14- ترجمه بهاءالدین خرمشاهی با نثر ادبی و روان، خالی از توضیحات گسترده در متن، مطابقت ترجمه با اصل، دارای توضیحات و نکات تفسیری در پانوشت است.
15- ترجمه ناصر مکارم شیرازی یک ترجمه محتوا به محتوا است.
16- ترجمه محمدمهدی فولادوند نثرش روان و ساده، محتوا به محتوا است.
17- ترجمه احمد کاویانپور نثرش ادبی و شیوا، همراه با توضیحات گوناگون داخل پرانتز است.
18- ترجمه کاظم پورجوادی نثرش روان، همراه با دقت نسبی و تا حدودی آزاد است.
19- ترجمه سید جلالالدین مجتبوی نثرش روان، دقیق و شیوا همراه با توضیحات است.
20- ترجمه مصطفی خرمدل (اهلسنت) نثر روان و ساده بر اساس قواعد دستور زبان فارسی همراه با خلاصه تفسیر و توضیحاتی داخل پرانتز است.
21- ترجمه ابوالقاسم امامی نثر ادبی متمایل به نثر قدیم، با رعایت مطابقت متن با متن است.
22- ترجمه محمدباقر بهبودی نثر روان، آمیخته با تفسیر به صورت غیرمتمایز است.
23- ترجمه محمد خواجوی تحت اللفظی، شیوا و امروزی است.
24- ترجمه جلالالدین فارسی یک ترجمة آزاد و تا حدودی روان و استوار است.
25- ترجمه عبدالمحمد آیتی یک ترجمه خوشخوان و شیوا است.
26- ترجمه داریوش شاهین نثر ادبی همراه با توضیحاتی داخل پرانتز و پانوشت است.
27- ترجمه حکمت آل آقا نثر روان و سلیس، ترجمه محتوا به محتوا است.
28- ترجمه علی نقی حسینی معروف به فیض الاسلام نثر ادبی همراه با توضیح و تفسیر در داخل پرانتز است.
29- ترجمه زین العابدین رهنما تحت اللفظی همراه با تفسیر است.
30- ترجمه محمود یاسری نثر روان همراه با توضیحات تفسیری گسترده و افزودههای کوتاه در پانوشت است.
31- ترجمه ابوالقاسم پاینده نثر ادبی فصیح و گویا و بر اساس قواعد دستور زبان فارسی است.
32- ترجمه محمدکاظم معزی تحت اللفظی همراه با توضیحات اندک داخل پرانتز است.
33- ترجمه عبدالحسین آیتی نثر روان و استوار، بر اساس دستور زبان فارسی همراه با توضیحات تفسیری داخل پرانتز و پانوش است.
34- ترجمه معروف به تفسیر کابلی تالیف تعدادی از علمای اهلسنت افغانستان یک ترجمه ساده همراه با تفسیر کوتاه است.
این ترجمه از یک ترجمه و تفسیر قرآن به زبان اردو، نوشته شده توسط دو عالم دیوبندی، به فارسی بازگردانی شده است.
35- ترجمه مهدی الهی قمشهای ترجمه آزاد همراه با خلاصه تفاسیر داخل پرانتز است.
36- ترجمه محمدطاهر مستوفی نثر روان و نسبتاً دقیق سه جلدی است.
37- ترجمه ولی الله دهلوی (از عالمان مشهور اهلسنت هند و پاکستان) معروف به فتح الرحمن فی ترجمةالقرآن، ترجمهای تحت اللفظی و دقیق همراه با توضیحات تفسیری در حاشیه و داخل پرانتز است.
38- ترجمه محمدعلی کوشا نثری روان و دقیق با پانوشتهای توضیحی است.
و) بهترين ترجمههای فارسي قرآن کدام است؟
برای اینکه روشن شود بهترین و دقیقترین ترجمههای فارسی قرآن کریم کدام اند، ابتدا باید به تعریف ترجمه و سپس به معرفی اقسام مختلف آن و در نهایت نوع نیاز مراجعهکنندهی به ترجمه پرداخت تا مشخص شود کدام ترجمه میتواند این نیاز را برآورده کند. ابتدا باید دید شخصی که دنبال ترجمه است به کدامیک از انواع سهگانه ترجمه نیازمند است؟ اگر بخواهد ترجمه لغات قرآن کریم را بدون مراعات ادبیات زبان مقصود، لفظ به لفظ پیش ببرد و به معنای هر کلمهای در ذیل آن واقف گردد، خوب در این صورت نیازمند به ترجمهی تحتاللفظی است. اگر بخواهد بدون تقید به معانی تکتک الفاظ یک معنای کلی را از آیه برداشت کند، خوب باید سراغ ترجمهی آزاد برود، ولی اگر در عین امانتداری در انتقال معانی الفاظ، دنبال ریختن این الفاظ در قالب زبان فارسی با مراعات ادبیات زبان فارسی است، خوب باید سراغ ترجمه تفسیری یا معنایی برود.
باوجود دلایلی از جمله فصاحت، بلاغت و اعجاز قرآن، نمیشود و نمیتوان قرآن را بهطور کامل همراه تمام ابعاد معنایی آن ترجمه کرد و نمیتوان با قاطعیت گفت که فلان ترجمه بهترین و کاملترین است؛ اما در مقایسه ترجمهها به صورت کلی و با توجه به برتری ترجمه تفسیری (معنایی) نسبت با سایر ترجمهها میتوان گفت ترجمههای زیر جزء بهترین ترجمههای تفسیریاند:
ترجمه مجتبوی، ترجمه مکارم شیرازی، ترجمه محمدعلی رضایی اصفهانی، ترجمه محمدرضا صفوی بر اساس تفسیر المیزان، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی و در راس اینها ترجمه محمدمهدی فولادوند زیرا روش آقای فولادوند در ترجمه، میانهای از ترجمه تحتاللفظ و ترجمه محتوایی میباشد. یعنی دقت و مطابقت ترجمه با اصل آیه و همچنین خوشخوانی و روانی آن هیچکدام فدای دیگری نشده است. علاوه بر این یکی از ویژگیهای کمنظیر ترجمه حاضر، همت مترجم در ارائه یک ترجمه آهنگین در سورههای مکی انتهای قرآن است. بدون اغراق این ترجمه یکی از دقیقترین و شیواترین ترجمههای معاصر است.
یکی از ترجمههایی که به صورت اختصاصی برای مخاطب نوجوان و جوان نوشتهشده است، "ترجمۀ خواندنی قرآن، به روش تفسیری و پیامرسان برای جوانان و نوجوانان" اثر حجه الاسلام علی ملکی است. این ترجمه به خاطر روان بودن و سادگی و همچنین به روز بودن اصطلاحات و لغات برای نوجوانان و جوانان بسیار دلنشین است.
در پایان به دو توصیه مهم توجه شما را جلب میکنیم: اول اینکه هر متنی که مورد ترجمه قرار گیرد، مترجم آن باید دارای ویژگیهایی باشد که بدون آن، ترجمه به شکل صحیح و قابل قبول صورت نخواهد گرفت. یکی اینکه مترجم باید به دو زبان مبدأ و مقصد تسلط کامل داشته باشد. دیگر اینکه در رشته موضوع بحث، تخصص و یا حداقل اطلاع کافی داشته باشد. پس سراغ مترجمینی بروید که این دو شرط را داشته باشند. توصیه دوم اینکه برای ارزیابی برخی ترجمهها و مقایسه آنها به کتاب بررسی ترجمههای امروزین فارسی قرآن کریم اثر بهاءالدین خرمشاهی و مجله ترجمان وحی و نیز سایت رسمی مؤسسه فرهنگی ترجمان وحی مراجعه فرمایند.